Kush dhe si u vendos, se cilët libra të përfshiheshin në Bibël dhe ato që do të përjashtohen?!
E gjithë struktura mbi të cilën është ngritur në të madhërishmen e vet të besimit katolicizmi, është një shkas për hulumtim, për konsiderim dhe debat. Janë mbi dymijë vite histori dhe po kaq dritë, shpirt dhe dëshmim, të cilat në kohëpaskohje janë përfshirë në shtjella transformuese, në ngulmime të pakalueshme dhe ofrim drejt hapjes, ideve dhe të vërtetës, për të mbërritur deri në ditët tona si një tharm hyjnor i historisë.
Ajo që njerëzit sot e quajnë Bibël në të vërtetë është një koleksion dokumentesh të lashta të frymëzuara nga Perëndia. Këto u hartuan dhe u përpiluan në formë të shkruar gjatë një periudhe prej 16 shekujsh. I tërë ky koleksion dokumentesh formojnë atë që Jeronimi e përshkroi mirë në latinisht si Bibliotheca Divina ose Biblioteka Hyjnore. Kjo bibliotekë ka një katalog ose listë zyrtare të botimeve, në të cilin përfshihen vetëm ato libra që kanë lidhje me qëllimin dhe funksionin e kësaj biblioteke. Të gjitha librat e paautorizuar përjashtohen prej saj. Perëndia është Bibliotekari i Madh i cili vë standardin që përcakton se cilat shkrime duhen përfshirë. Kështu, Bibla ka një katalog të përcaktuar që përmban 66 libra dhe të gjithë janë shkruar nën drejtimin e frymës së shenjtë të Perëndisë. Bibla është një koleksion prej 66 librave të ndarë, të gjitha janë shkruar nga më shumë se 40 autorë. Edicioni i parë i përhapur i Biblës u mblodh nga Shën Jeronimi rreth vitit 400 pas Krishtit. Ky ishte dorëshkrimi i parë që përfshinte të 39 librat e Dhiatës së Vjetër dhe 27 librat e Dhiatës së Re, të gjitha së bashku në një të vëllim të vetëm dhe të gjitha të përkthyera në të njëjtën gjuhë, latinisht. Ky botim latin i Biblës quhet Vulgate .
Drejtuesit kryesorë të kishës u mblodhën nga të gjithë anët e botës për t’u përgjigjur pyetjeve të rëndësishme rreth kishës së krishterë, duke përfshirë ato libra që duhet të konsiderohen si «Shkrime». Këto mbledhje përfshinin Këshillin e Nikeas në vitin 325 pas Krishtit dhe Këshilli i Parë i Konstandinopojës në vitin 381.
Këto këshilla përdorën disa kritere për të vendosur se cilat libra duhej të përfshiheshin në Bibël. Për shembull, një libër mund të konsiderohej Shkrimi vetëm nëse:
U shkrua nga një nga dishepujt e Jezuit – dikush që ishte dëshmitar okular i shërbesës së Jezusit (si Pjetri) ose dikush që intervistoi dëshmitarë okularë (si Luka). Gjithashtu, u shkrua në shekullin e parë pas Krishtit. Kuptimi, librat nuk përfshiheshin nëse ato ishin shkruar shumë pas ngjarjeve të jetës së Jezusit dhe dekadave të para të kishës. Duhet njëkohësisht të ishin në përputhje me pjesët e tjera të Shkrimit që dihet të jenë të vlefshme. Kuptohet, libri nuk mund të binte në kundërshtim me një element tjetër të Shkrimit që besohej. Pas disa dekadave të debatit, këto këshilla kryesisht vendosën se cilat libra duhet të përfshihen në Bibël. Dhe vetëm pak vjet më vonë, të gjithë u botuan së bashku nga Jeronimi.
Përsëri, është e rëndësishme të mbani mend se deri në kohën kur shekulli i parë u mbyll, shumica e kishës tashmë ranë dakord se cilat libra duhej të konsideroheshin “Shkrimi”. Anëtarët më të hershëm të kishës tashmë po merrnin udhëzime nga shkrimet e Pjetrit, Palit, Mateut, Gjonit e kështu me radhë. Këshillat e mëvonshme dhe debatet ishin kryesisht të dobishme për të zhdukur librat shtesë që pretendonin të njëjtin autoritet, por u gjetën të jenë inferiore.
Këshilli i parë i Nicesë
Ai ishe i një rëndësise të veçantë sepse duhej të përcaktonte themelet e krishterimit. Këshilli i parë i Nicesë është Këshilli i Parë Ekumenik në botën e krishterë, që u mbajt në Nice, Turqia e sotme, thirrur nga perandori romak Konstandini i I në vitin 325 pas Krishtit. Qëllimi i këtij këshilli ishte zbutja e grindjes midis arianëve dhe trinitarianëve në lidhje me natyrën e Jezusit dhe Perëndisë, kryesisht kthjellimin e çështjes nëse Jezusi është më pak ose i njëjtë, qënësisht me Perëndinë. Shën Aleksandri i Aleksandrisë dhe Athanasi i Aleksandrisë mbështesnin njëjtësinë e Jezusit me Perëndinë, ndërsa Ariusi ishte i mendimit se Jezusi nuk ishte i amshuar dhe qëndronte nën urdhërat e Perëndisë. Këshilli vendosi me një shumicë dërrmuese kundër arianëve (250 nga 318 vetë të pranishëm, vetëm 2 ishin për Ariusin). Në këtë këshill lindi edhe doktrina e parë e njëllojtë krishtere e Besimit Apostolik si edhe u vendos dita e festimit të Pashkëve, e cila është festa më e rëndësishme e kalendarit kishtar.
Këshilli i parë i Nicesë ishte historikisht i rëndësishëm pasi ishte përpjekja e parë për të arritur mirëkuptim brenda kishës me anë të një mbledhjeje që përfaqësonte gjithë krishterimin. Pas këshillit të I të Nicesë, Konstantini, i cili e thirri dhe drejtoi atë, nënshkroi vendosjen e një mase mbikëqyrjeje perandorake mbi kishën.
Debatet
Në romanin e tij më të shitur, “Kodi Da Vinci “, Dan Brown shkruajti se Bibla ishte mbledhur gjatë Këshillit të famshëm të Nicea më 325 pes, kur Perandori Kostandin dhe autoritetet e kishës me sa duket ndaluan libra problematikë që nuk përputheshin me sekretin. Por Brown nuk ishte i pari që besoi se Këshillin e Niceas përcaktoi me vendosjen se cilat libra të përfshijnë në Bibël. Volteri, duke shkruar në shekullin 18, përsëriti një mit shekullor, se Bibla u kanonizua në Nice, duke vendosur të gjitha librat e njohur në një tryezë, duke thënë një lutje dhe duke parë cilat tekste jolegjitime rrëzoheshin poshtë.
Në të vërtetë, nuk kishte asnjë autoritet apo këshill të vetëm kishtar që mblidhej për të vulosur të drejtën e kanunit biblik (lista zyrtare e librave të cilët do të përfshiheshin në Bibël), as në Nice dhe kudo tjetër në antikitet, shpjegon Jason Combs, një profesor ndihmës në Universitetin Brigham Young, i specializuar në krishterimin antik.
Ajo dëshmi që kanë studiuesit – në formën e traktateve teologjike, letrave dhe historive të kishës, që kanë mbijetuar për mijëvjeçarë – tregon për një proces shumë më të gjatë të kanonizimit . Nga shekujt e parë deri në shekujt e katërt dhe më gjetë. Udhëheqës të ndryshëm të kishave dhe teologë bënin argumente se librat i përkisnin kanunit, duke i sulmuar shpesh kundërshtarët e tyre si heretikë.
Librat që përbëjnë Biblën u shkruan nga njerëz të ndryshëm gjatë një periudhe më shumë se 1.000 vjet, midis vitit 1200 pes dhe shekullit të parë pas Krishtit. Bibla përmban një shumëllojshmëri të zhanreve letrare, duke përfshirë poezi, histori, këngë, histori, letra dhe shkrime profetike. Këto u shkruan fillimisht në fletëpalosjet e pergamenave, në krahasim me ato të kapsuluara në “libra”, siç mendojmë për to sot.
Me kalimin e kohës, librat që u konsideruan autentikë dhe shumë autoritarë nga komunitetet që i përdorën ato, u përfshinë në kanun dhe pjesa tjetër u hodhën poshtë. Megjithëse redaktimi i pjesës më të madhe të kësaj vepre mbaroi në fund të viteve 300, debati mbi të cilin librat ishin teologjikisht të ligjshëm. Kjo vazhdoi të paktën deri në shekullin e 16-të, kohë kur reformatori i kishës, Martin Luther botoi përkthimin e tij në gjuhën gjermane të Biblës.
Luteri kishte probleme me librin e James, i cili theksoi rolin e “veprave” përkrah besimit, kështu që ai mbërtheu Jakobin dhe Hebrenjtë në pjesën e prapme të Biblës, së bashku me Jude dhe Zbulesën, për të cilat ai gjithashtu mendoi, se ishin në dyshim. Combs thotë se në Biblën origjinale të Luther, ato katër libra nuk figurojnë as në tabelën e përmbajtjes.
Eusebius ishte një historian i krishterë që shkruante në fillimin e viteve 300, i cili siguroi një nga listat e hershme, se cilët prej librave u konsideruan të ligjshëm, dhe cilat ishin falsifikim. Eusebius e theu listën e tij në kategori të ndryshme: të njohura, të diskutueshme dhe heretike. Ndër të “njohurit” ishin katër ungjijtë, ai i Mateu, Marku, Lluka dhe Gjonit, Veprat e Apostujve dhe Pali. Nën etiketimin të “diskutueshme”, ai klasifikoi, Eusebius, përfshiu Jakovin dhe Jude, të njëjtit libra që Luteri nuk i pëlqyen, plus disa të tjerë që tani konsiderohen kanun, libri i 2 i Pjetrit, i 2-ti Gjoni dhe 3-ti i Gjonit.
Kur Eusebius kthehet në kategoritë “magjepsëse” dhe “heretike”, marrim një përmbledhje në sa shumë tekste të tjera ishin në qarkullim në shekullin e dytë dhe të tretë të erës sonë.
A keni dëgjuar ndonjëherë për Apokalipsin e Pjetrit, Episodin e Barnabës apo Ungjilli i Thomait? Combs thotë se ka pasur qindra tekste të ngjashme me ato që gjenden në Testamentin e Ri dhe Testamentin e Vjetër që nuk i futi në kanun.
Bërja e prerjes
Pse disa libra e bënë prerjen dhe jo të tjerët? Kombinimet citojnë tre kritere të përdorura nga udhëheqësit e hershëm të kishës. E para ishte autorësia, të besohej se ishte shkruar nga një apostull, nga Pali ose nga dikush i afërt me ta. Për shembull, Marku nuk ishte apostull, por ishte përkthyes për Pjetrin. Kriteri i dytë ishte antikiteti, me tekstet më të vjetra që kishin përparësi ndaj atyre më të reja. Dhe e treta ishte ortodoksi, ose sa mirë teksti ishte në përputhje me mësimet e tanishme të krishtera.
“Kjo arsye e fundit është kaq interesante, natyrisht, sepse ‘mësimi i tanishëm i krishterë’ ndryshoi gjatë qindra viteve,” thotë Combs.
Ndërsa nuk është e vërtetë të thuash që një këshill i vetëm kishtar vendosi se cilat libra të përfshiheshin në kanun, është e drejtë të themi se gjatë atyre disa shekujve të parë të debatit teologjik, fituesit u morën me vendimin, se cilat libra do të qëndronin dhe cilët duhej të përjashtoheshin.
Është e rëndësishme të përmendim se jo të gjitha emërtimet e krishtera i konsiderojnë të njëjtat libra, si kanon. Shumica e Biblave Protestante kanë 66 libra, 39 në Testamentin e Vjetër dhe 27 në Testamentin e Ri. Bibla Katolike Romake ka 73 libra, përfshirë shtatë të njohur si Apokrifa. Dhe Kisha Ortodokse Etiopiane përfshin 81 libra gjithsej në Biblën e saj , përfshirë pseudepigrapha si 1 Enoku dhe Jubilees.
Cilat janë Apokrifa dhe Pseudepigrapha?
Fjala “apokrifë” vjen nga greqishtja për “fshehur” ose “sekret”. Është pak konfuz, sepse fjala apokrifë përdoret në disa mënyra të ndryshme kur flasim për libra jashtë kanunit standard biblik.
Së pari, ekziston kategoria e “Apokrifës së Testamentit të Ri”, e cila përfshin një listë të gjatë të teksteve jo-kanonike, të shkruara kryesisht në shekullin e dytë të erës sonë dhe më gjetë, që i përkasin Jezuit dhe apostujve të tij. Siç thotë Combs, ka qindra nga këto tekste dhe ne nuk kemi ekzemplarë për të gjithë ata që kemi shkruar.
Pastaj ka një nënshtrim të librave të Testamentit të Vjetër, që janë përfshirë në Biblën Katolike Romake. Këto shtatë libra, duke përfshirë Tobit, Judith dhe 1 & 2 Maccabees, janë botuar midis Testamentit të Vjetër dhe të Ri në Biblën Katolike dhe quhen “Apokrifa” ose nganjëherë “Deuterocanon” që do të thotë “kanun i dytë”. Dhe pastaj ekziston një kategori e tretë e quajtur “pseudepigrapha” nga greqishtja për “autor të rremë”. Kjo listë përfshin më shumë se 50 tekste të shkruara, midis viteve 200 para dhe 200 të lindjes së Krishtit, nga të dy shkrimtarët hebrenj dhe të krishterë, që zgjerohen në histori dhe karaktere nga Testamenti i Vjetër. Shumë nga tekstet e Testamentit të Ri të njohura për të krishterët sot po përdoren në mënyrë autoritare tashmë në shekullin e dytë, por kongregacione të ndryshme preferuan disa tekste mbi të tjerët dhe përfshinin disa tekste që nuk figurojnë në Testamentin e Ri.
Këtu janë disa:
Ungjilli i Pjetrit: Vetëm një fragment i këtij teksti u gjet në vitin 1886 në Egjipt, por ai përfshin tregimin e vetëm tregimtar të Jezuit të ringjallur duke lënë varrin e tij. Sipas versionit të Pjetrit, dy engjëj gjigantë zbritën te varri dhe shoqëruan Jezusin e ringjallur, i cili gjithashtu ishte papritmas gjigant. Por shënimi më i çuditshëm ishte se të tre figurat u pasuan nga një kryq lundrues që mund të fliste.
“Dhe ata dëgjuan një zë nga qiejt, duke thënë:” Ti u ke predikuar atyre që flenë. ” Dhe një përgjigje u dëgjua nga kryqi, ‘Po.’ ”
Ungjilli i Marisë : Combs thotë se disa tekste apokrifle pasqyruan debate teologjike dhe doktrinore që po ndodhnin brenda kishës së hershme, siç është roli i grave. Në Ungjillin e Marisë (zbuluar në fund të shekullit të 19-të), Maria Magdalena nuk përmendet vetëm si një nga dishepujt e Jezuit, por ndoshta edhe e preferuara e tij. Në këtë tekst, pasi Jezusi është ringjallur, ai transmeton mësime ezoterike te Maria, e cila më pas u tregon dishepujve të tjerë. Pjetri pyet pse duhet të dëgjojnë një grua, së cilës i përgjigjet një tjetër dishepull Levi [Mateu]:
“Nëse Shpëtimtari e bëri të denjë, kush jeni atëherë, nga ana juaj, ta lini atë mënjanë? Padyshim që Shpëtimtari e njeh atë plotësisht mirë. Kjo është arsyeja pse ai e ka dashur atë më shumë se ne.”
1 Enoku: Shkruar siç duhet nga profeti i lashtë Enoku para kohës së Noeut, ky tekst ishte i mirënjohur për të krishterët e hershëm si teologu i shekullit të tretë Tertullian dhe citohej si shkrim autorizues. Teksti është i famshëm për përshkrimin e tij të “Rojtarëve”, engjëj të rrëzuar të përmendur shkurtimisht në librin e Testamentit të Vjetër të Zanafillës. Këta engjëj besuan pas grave njerëzore dhe zbritën në Tokë për të qenë me ta, duke krijuar pasardhës gjigantë. Në 1 Enoku, këta engjëj prezantojnë gjithashtu të keqen në botë në formën e armëve, magjisë dhe seksit.
nga Albert Vataj
