Kuptimi mbi intuitën dhe inteligjencën
Nga Prof.Assoc.proc.Doc.Dr. Ilia S. Larti
Intuítë/a emër i gjinisë femërore; aftësi e njeriut për të kuptuar e për të njohur realitetin nëpërmjet arsyetimit, përvojës dhe dijeve të grumbulluara që më parë; aftësia për të parandier diçka me përvojën e fituar: intuitë e hollë (e mprehtë); e kapi me intuitë. (lat. Intuitio – vështrim i përqendruar), quhet aftësia për të rrokur menjëherë diçka të rëndësishme e thelbësore në një proces njohjeje a zgjidhjeje të një situate. Është produkt i përvojës së gjatë, por edhe i aftësive të lindura të njeriut.
Intuita mund të jetë:
1) Empirike, kur ka të bëjë me sende e dukuri të veçanta apo situata konkrete.
2) Racionale, kur rroket shpejt dhe si “pa e vrarë mendjen” lidhja thelbësore midis idesh që mund të duken larg njëra-tjetrës.
Ata që e mbrojnë si aftësi, quhen në filozofi “intuitivistë”. Ata që e kundërshtojnë thonë që do të gabohej nëse do të absolutizohej si aftësi. Këta besojnë se intuita nuk ka kuptim që të trajtohet si një aftësi njohëse e mbinatyrshme dhe mistike, përderisa prapa aftësive për të gjetur “menjëherë”, “në moment” të vërtetën apo zgjidhjen e drejtë të problemit, qëndron përvoja e grumbulluar, qëndrojnë dijet e fituara më parë.
Pse intuita është forma më e lartë e inteligjencës?
Shumica e njerëzve do të thonë se një person logjik është më inteligjent për shkak të aftësisë së tij për të menduar logjikisht dhe për të vepruar në bazë të fakteve në rastin e një problemi. Studiuesit, megjithatë, po zbulojnë se intuita është lloji më i rëndësishëm i inteligjencës.
Çfarë është intuita dhe përse është ajo e ndryshme?
Intuita shpesh ngatërrohet me inteligjencën emocionale dhe instinktin. Ndërsa këto mund të jenë të endura së bashku, të dyja kanë një koncept të veçantë, unik.
Intuita
Intuita përkufizohet në Psikologji si një proces që e lejon njeriun të dijë diçka pa e menduar në mënyrë të vetëdijshme analitike. Është zbatimi i informacionit të ruajtur në mendjen e pavetëdijshme dhe të ndërgjegjshme, mes logjikës dhe instinktit. Gjithashtu është përshkruar si aftësia për të dalluar se cilat informata janë thelbësore dhe cilat nuk janë. Disa besojnë që është truri ynë duke punuar, bazuar në inteligjencën kolektive. Duhet të shtohet gjithashtu se njohuria nuk arrihet me anë të mendimit analitik, por si një aplikim i menjëhershëm i njohurive të mësuara të ruajtura në tru. Një person intuitiv nuk e ka ruajtur me vetëdije informacionin si fakt specifik. Më shumë ata zhyten në informacion pa e pasur vëmendjen 100%.
Ju mund ta mendoni intuitën si një shumëllojshmëri të copëzave të informatave që vijnë së bashku kur të bëhet e nevojshme për ta zbatuar atë. Imagjinoni një kuti shënime që ngjiten të shpërndara dhe të ruajtura “prapa e trurit” ose në mendjen e nënndërgjegjshme. Në çdo fletë, ju mund të gjeni çdo kujtim të kryerjes së diçkaje, çdo kujtimi vizual ose vëzhgim, secilin subjekt të mësuar, dhe të gjitha llojet e përvojave personale.
Sa më shpesh që të përdoren disa informacione aq më të rëndësishme, dhe aq më afër majës së grumbullit janë ato. Faktet përcaktuese ende ruhen në mendjen e ndërgjegjshme. Më pak të rëndësishmet mbeten në fund ose harrohen plotësisht.
Logjika
Nga ana krahasuese, truri logjik ka fakte të kategorizuara dhe të organizuara nga subjekti në kartat e indeksit, të paraqitura në mendjen e ndërgjegjshme. Ata mund të shkojnë drejtpërdrejt në vendin ku ruhet fakti specifik, për sa kohë që ky fakt është mësuar drejtpërdrejt dhe me vetëdije.
Ndërsa ne priremi për të bërë dallim mes përdorimit logjik dhe intuitiv, ai intuitiv përdor logjikën. Ato zbatojnë fakte dhe modele, analizojnë dhe organizojnë gjithashtu. Ata thjesht priren të përdorin më shpesh anën e tyre intuitive.
Instinkti
Instinkt është baza jonë, prirja e programuar për një sjellje specifike. Kur ne ndiejmë frikë, ne menjëherë përpiqemi të ikim nga burimi ose të sulmojmë burimin. Asnjë njohuri nuk është e nevojshme për ta mësuar dhe për të reaguar.
Një ndjenjë e keqe
Kjo ndjenjë gjendet paksa ndërmjet instinktit dhe intuitës. Ne kemi një ndjesi të pashpjegueshme që mund të bazohet në eksperiencën e mëparshme ose frikën që nuk e kujtojmë drejtpërdrejt; kjo ndjesi nxit instinktet tona të jenë të kujdesshme ose të ndërgjegjshëm për një situatë ose person.
Kjo më së shumti lidhet me intuitën, sepse bazohet në një “ndjesi të pavetëdijshme”. Instinkti ynë – ose ankthi i shkaktuar prej tij – jo vetëm që shkakton intuitën. Intuita nxitet nga çdo ngjarje apo informacion që kërkon veprim dhe shoqërohet nga një ndjenjë e njohjes.
Inteligjenca Emocionale
Kjo formë e inteligjencës përcaktohet si aftësia për të njohur, vlerësuar dhe kontrolluar emocionet tuaja, emocionet e të tjerëve dhe të grupeve.
Është shumë e rëndësishme që aftësia jonë të lidhet me të tjerët, për të ndërtuar marrëdhënie, për të trajtuar stresin, për të komunikuar ndjenjat dhe për të pasur ndjeshmëri. Inteligjenca emocionale shpesh shoqërohet me mendjet intuitivë, sepse ato priren të jenë më të ndjeshëm dhe prandaj mund të lidhen më lehtë me të tjerët.
Intuita dhe inteligjenca emocionale janë të ndara sepse inteligjenca emocionale nuk është ekskluzive për njerëzit intuitiv dhe njerëzit intuitiv nuk garantohet të jenë shumë inteligjentë emocionalisht.
Karakteristikat e mendjes logjike dhe mendimi intuitiv
Për të kuptuar me të vërtetë dallimin midis inteligjencës së bazuar në logjikë, në krahasim me inteligjencën intuitive, duhet të dimë tiparet e secilit.
Tiparet e mendimit logjik:
Ata që kanë një prirje drejt logjikës preferojnë që gjërat të jenë në vend, të rregullta dhe të kenë një model të njohur.
Arsyetimi logjik. Ata priren të besojnë se gjithçka ka një arsye racionale dhe se me hetimin e duhur dhe mbledhjen e informacionit, gjithçka mund të shpjegohet dhe problemet të zgjidhen. Ata kërkojnë fakte të verifikuara për të mbështetur konkluzionet e tyre.
Mendim shkencor. Ndërsa logjika është e dorës së parë, ata gjithashtu kanë kureshtje të madhe dhe do të krijojnë hipoteza për ta provuar. Këto hipoteza do të ndjekin procedurën shkencore dhe ata do të bëjnë shënime në lidhje me gjetjet dhe do të krijojnë një teori. Ata pastaj do të kërkojnë ta verifikojnë këtë teori.
Aftësitë matematikore. Matematika është zakonisht një aftësi e fortë dhe njerëzit logjike dhe intuitive e duan shume procesin e llogaritjes.
Mendimi kritik. Ata do të analizojnë idetë nga këndvështrime të shumta.
Tiparet e mendjes intuitive:
Në krahasim, mendja intuitive është shumë më e vështirë për t’u shpjeguar; shkencëtarët kanë pasur vështirësi të mëdha në përcaktimin se si ta masin ose ta provojnë atë. Disa tipare janë të qëndrueshme. Këto tipare, një psikiatër i quajtur Daniel Cappon, në një artikull në Psikologji i titulloi “Anatomia e intuitive”.
Depërtimi i orientuar.
Intuitivët kanë tendencë ta shohin “pamjen e madhe” bazuar në depërtim. Procesi i mendimit anësor. Ndërsa mendimtarët logjik e përpunojnë informacionin në një mënyrë të rregullt, proceset e mendimit të mendimtarëve intuitiv lëvizin anash. Aftësia për të njohur ose për të pasur informacionin që nuk e mësuat drejtpërdrejt. Imagjinata dhe vizualizimi. Përdorimi ekstrem i imagjinatës që e lejon dikë të imagjinojë diçka edhe në letër të zezë. Kjo gjithashtu lejon që intuitivët të aplikojnë më së miri një metodë për të marrë një objektiv, si dhe për të parashikuar një proces dhe për të parë se si vepron ai. Kujtesa. Për shkak të marrjes së informacionit në tërësi, ata mund të kujtojnë detaje specifike shpejt. Kjo aftësi përdoret në koordinim me ndjeshmërinë dhe identifikimin për të kuptuar se çfarë e ka shkaktuar diçka. Gjithashtu lejon që dikush të futet në këpucët e një personi tjetër për të kuptuar se si funksionon ose përse veprohet sipas një mënyre të caktuar.
Pse është intuitizmi lloji më i rëndësishëm i inteligjencës?
Ndërsa studion mënyrën se si truri përpunon informacionin, dikush mund t’i ndajë mendimtarët lehtë në një nga dy kampet. Mendimi logjik kundër intuitivit paraqiten si dy lloje të ndryshme të inteligjencës; prandaj mund të argumentohet se, në të vërtetë, ato janë dy pjesë të një tërësie.
Të dy janë të rëndësishëm.
Shumica e njerëzve janë të aftë të mendojnë intuitivisht. Për disa, të menduarit në mënyrë intuitive është përgjithësisht “paracaktimi i tyre”. Ata prej nesh që janë më të fortë me inteligjencën emocionale, duke parë një informacion, edhe pa vetëdije marrin informacion, dhe priren të punojnë me ato forca. Ata që kanë aftësi teknike më të bazuara në logjikë, kanë tendencë të analizojnë informacionin dhe të marrin vendime bazuar në fakte.
Asnjëri më vetvete nuk është i plotë. Nëse një person logjik vepron vetëm duke u bazuar në fakte, atëherë zbulimet e reja do të ishin vështirë të imagjinoheshin. Shpikësit më të mirë, shkencëtarët dhe ndërmarrësit e rrezikut në biznes marrin vendime të bazuara në intuitën e tyre.Këto dy forma të inteligjencës janë të ndara në studime për të krijuar një kuptim më të saktë se si funksionojnë në mënyrë të pavarur dhe efekti që secili mund të ketë në atë se si përpunohet informacioni.
Nëse një intuitë do të funksiononte vetëm sipas saj, “njohja” e saj do të mbetej e pasaktë. Sa më shumë informata të njohim intuitivisht, aq më e saktë do të jetë intuita jonë. Sa më shumë një person me bazë logjikën mëson t’i besojë intuitës së tij dhe ideve më krijuese aq më të mira do të jenë marrëdhëniet e tij/saj. Faktori kryesor që e bën intuitën inteligjencën më të rëndësishme bazohet thjesht në faktin se një kompjuter mund të logjikojë një person. Në vitet e ardhshme, shoqëria jonë do të bëhet teknologjikisht më e bazuar dhe e varur nga kompjuteri.
Vlera jonë do të varet nga atribute e tjera që ka një intuitë. Këto aftësi lidhen me të kuptuarit e motiveve dhe qëllimeve dhe të qenit në gjendje të përdorim inteligjencën kolektive. Inteligjenca intuitive është inteligjenca më e rëndësishme sepse është ajo që do të na lidhë ne dhe kompjuterët së bashku për të krijuar një shoqëri të ardhshme.
Shqisa e Gjashtë
Shqisa e gjashtë ndodhet në një pjesë të trurit që na ndihmon në zgjidhjet e rëndësishme duke gjetur një rrugë të ndërmjetme, ndërmjet arsyes dhe ndjenjës.
Shqisa e 6-të ekziston dhe ndodhet në tru midis dy hemisferave. Kjo pjesë e trurit është si një sistem alarmi që na paralajmëron kur do të ndodhë diçka. Gjithçka funksionon si një qark që na jep informacione në mënyre të tillë që ne të arrijmë të mendojmë dhe të veprojmë në varësi të situatës. Ky zbulim është bëre dy vjet më parë nga dy shkencëtare të Washington University në St. Louis.
Mendohet se intuita ka lidhje me një transmetim të saktë dhe të shpejtë te informacioneve që japin shqisat. Logjika ndodhet në hemisferën e majtë të trurit të njeriut ndërsa në të djathtën impulset dhe ndjenjat. Intuita është një proces që ka nevojë për një proces neutral në të dyja këto pjesë. Thuhet se femrat janë më intuitive se meshkujt dhe kjo është pjesërisht e vërtetë, pasi eksperimentet kanë treguar këtë në testimin e dy individëve të sekseve të kundërt por në moshë të njëjtë. Kjo shpjegohet me faktin se intuita ndikohet pak më shumë nga hemisfera e djathtë të cilën femrat e kanë më të ndjeshme ndaj fenomeneve të jashtme.
Sipas zbulimit të bërë jeta individë anormalë, në sensin e gjashtë dhe për pasoje vuajnë nga shqetësime mendore, kane halucinacione dhe shumicën e kohës janë në gjendje paniku. Pjesa e trurit përgjegjëse për shqisën e gjashtë ka qenë dhe më parë objekt studimi pasi nga shumë neurologë mendohej se vetëm aty mund te gjendej dhe jepej një shpjegim i saktë mbi skizofreninë.Në aspektin psikiatrik, argumentimi shkencor i ekzistencës së shqisës së gjashtë mund të sjellë shpjegime mbi sjelljet jonormale të disa individëve të cilët deri më sot janë parë dhe trajtuar si të sëmure mendore.
Duhet thënë se deri tani shqisa e gjashtë konsiderohej më shumë si një aftësi e mbinatyrshme sesa një proces i komplikuar mendor. Në fakt kjo shqisë nuk është veçse proces më i shpejtë se zakonisht i të menduarit. Për të vërtetuar diçka të tillë u testuan 100 individë të shëndoshë mendërisht. Ata kishin një kompjuter ku një pikë transformohej në një shigjetë e cila shkonte majtas ose djathtas. Detyra ishte që të shtypej një buton sa here shigjeta merrte një drejtim. Pika bëhej herë pas here blu dhe në disa raste dilnin dy shigjeta por të testuari duhet te ndiqnin shigjetën e parë. Të gjithë gabuan. Në këtë eksperiment kishte një truk, pasi sa here pika ishte blu, dilnin dy shigjeta, por asnjëri nga individët në provë nuk e kishte dalluar këtë detaj. Me kalimin e kohës te gjithë filluan te përmirësoheshin, megjithëse askush prej tyre nuk pohoi se e kishte kuptuar çështjen e pikës blu. Ky përmirësim shpjegohet me anë të shqisës se gjashtë e cila kishte vepruar automatikisht duke ndihmuar kështu reflekset dhe zgjedhjet e të testuarve.Kjo zonë midis dy hemisferave përmban neurone të cilat japin sinjale kur truri duhet të marrë vendime tepër të rëndësishme dhe të gjejë ekuilibrin e duhur midis logjikës dhe ndjenjave, pa harruar dhe arsyetime komplekse në situata të ndryshme.
Personat që kanë shumë të zhvilluar këtë shqise vuajnë akoma më shumë, pasi shohin rrezik edhe aty ku nuk ka duke vepruar në një mënyrë të caktuar e cila mund ti dëmtoje fizikisht. Ky zbulim ka treguar gjithashtu se shqisa e gjashtë mund të ushtrohet dhe fuqizohet me kalimin e kohës.Skizofrenët janë të tillë pasi vuajnë nga anomali strukturore pikërisht në zonën e shqisës së gjashtë.
Nuk mund të mohohet se gjithkujt i ka ndodhur të paktën një herë në jetë që të këtë marrë një vendim të rëndësishëm pa u menduar gjatë, ky veprim ka ardhur në mënyrë intuitive. Duke eksploruar trurin shumë, studiuesit kanë gjetur prova të cilat vërtetojnë se individët kanë në tru aftësi që nuk i njohin. Pa dijeninë tonë, truri mbledh informacione të cilat në një moment të caktuara vijnë në ndihmë. Kjo cilësohet si intuitë e krijuar nga përvoja jetësore. Veprimi i papritur i shqisës së gjashtë, është një faktor i rëndësishëm në mbijetesën e mendjes së njeriut dhe mundësisë për të mundur një kompjuter fale intuitës, parandjenjës ose shqisës së gjashtë.